Radio Noord Holland heeft een historische rubriek in het programma Vandaag de Dag. Presentatrice Patricia Nagelkerke gaat dan in op lokale helden en legenden en leuke historische verhalen uit Noord Holland. Ik kreeg een belletje van Noord-Holland media of ik aan deze rubriek wilde meewerken. Dat leek me een mooie gelegenheid om het project Textiel uit Hollandse bodem onder de aandacht te brengen en wat tipjes van de sluier op te lichten over de verborgen textiele schatten in het depot. Hierbij het resultaat.

Fluweelzijde gevonden in Amsterdam, circa. 1675-1725.

Meer over ons project is te volgen via Instagram: https://www.instagram.com/textiel_uit_hollandse_bodem/

Afgelopen vrijdag 10 november waren Johan van Oldenbarnevelt en Jacoba van Beieren weer terug in Den Haag en dit keer bij Pathé Buitenhof en Plaats 22. Eerder hebben ze meegeholpen om de Augmented Reality app te openen over de binnenhofrenovatie en waren ze tijdens de open monumenten dagen aanwezig op het binnenhof zelf om hun levensverhaal te vertellen in de ridderzaal, bij het opperhof en in de gebouwen van de Eerste Kamer waar zij vroeger verbleven en werkten.

Op Plaats 22 is nu een informatiecentrum geopend: Informatiecentrum Binnenhof Renovatie. Hier kom je van alles te weten over het verleden en het heden van het binnenhof. Informatie over archeologische opgravingen, hoe het binnenhof er vroeger uitzag vanaf de eerste graaf Floris V en de graven en gravinnen, prinsen en stadhouders die volgden en je kunt hier verschillende historische objecten in depot-opstelling zien. Mis vooral de kans niet om als archeoloog van Den Haag in een videospel de grafkamers van de hofkapel te duiken waar ooit Jacoba van Beieren (en haar vader en opa) en Johan van Oldenbarnevelt begraven lagen.

De opening werd feestelijk gevierd met een zaal vol genodigden en toespraken van Yvonne van der Brugge-Wolring, DG Rijksvastgoedbedrijf en Saskia Bruines, wethouder Financiën, Cultuur en Economische ontwikkeling. Aan het einde kreeg iedereen nog een ‘stoffig’ aandenken mee aan het binnenhof: een stukje tapijt of gordijn uit de Eerste of Tweede Kamer.

It’s always exciting to run a crowdfunding campaign, especially for an international book: in this case about historical clothing & accessories, about influences on fashion from Spain, France and England. Who wore the clothing and who made it? What fabrics was it made from and how?

Here’s another sneak preview about 19th century hair and headdresses.

Naar aanleiding van een hele bijzondere netvondst is vrijwilligster Thea Teunissen aan de slag gegaan om verschillende knooptechnieken onder de knie te krijgen zodat de werkwijze van het mogelijke (haar)net achterhaald kan worden. In maart 2023 schreef ik over een proef met wollen draad en de tips van Sue Lamberton over de methode om historische haarnetten te knopen. Inmiddels zijn we alweer heel wat maanden verder, maar het aanleren van een nieuwe vaardigheid heeft tijd nodig. Thea heeft inmiddels een volledig haarnet in rode katoen gemaakt wat ik kan dragen in jaren ’40 stijl. Dit net is gemaakt om de techniek van het knopen onder te knie te krijgen.

De werkwijze voor dit haarnet was als volgt: Thea is begonnen met 10 lussen en 3 rijen knopen. Langzaam aan gaat het knopen steeds sneller, 28 rijen knopen in 6 uur. Met deze poging is Thea echter gestopt omdat het net te klein werd. Deze was ook niet opgezet in cirkelvorm.

Met de juiste maat van een houten pen als maatlat en de opzet in een cirkel is ze verder gegaan met zogenaamd ‘spiral netting’. Vermeerderingen lijken gemaakt te worden in historische haarnetten door een grotere maaswijdte en dus langere lussen te creëren. Doordat Thea niet eerder netten had geknoopt liep ze er tegenaan dat ze nog veel fouten maakte die weer uitgehaald moesten worden.

Met de uitleg van Sue Lamberton in een video die in het eerdere artikel ook gepost is heeft Thea zich verdiept in deze methode en kreeg ze na veel oefenen deze methode onder de knie. Het is een hele mooie, stevige knoop die niet verschuift. Een rond maatstokje bleek moeilijker om mee te werken dan een plat maatstokje.

Eén van de vragen die opkwam tijdens het knopen is wat de beste methode is om nieuwe draden aan te hechten. Volgens Het Komplete Handwerken (boek uit 1975) moet je draden dubbel nemen en daarmee knopen, maar dat is bijna niet te doen. Dus maakte Thea maar een knoopje op een plek waar later weer een knoop komt. Dan wordt de knoop wel dik, maar uit close ups van historische haarnetten is soms ook een verdikte knoop te zien. Bij een diameter van 36 cm lijkt het haarnet de juiste grootte te hebben. Aan het net heeft Thea een gedraaid koord gezet, gemaakt uit dezelfde draad van 105 cm lang. Uit historische vondsten blijkt dat haarnetten soms een koord hebben gemaakt met vingerlusvlechten (fingerloopbraiding) of gemaakt van kaardweefsel.

Inmiddels is Thea bezig met nog een andere methode van een dubbele knoop in ongegomde zijde. Hierover heb ik net gepost op de Instagram pagina van het project Textiel uit Hollandse bodem. Je kunt hier een filmpje bekijken over deze methode (ook te zien als je geen instagram hebt).

Check for more information on the Crowdfunding Campaign the Indiegogo website via: https://www.indiegogo.com/projects/women-s-clothing-in-holland-16th-19th-century/x/34617435#/

You can also pre-order a book via: https://www.beleefhetverleden.nl/winkel/ (both in Dutch as in English)

Here’s a sneak preview.

Op 16 en 17 september zal ik vijf lezingen geven over historische vrouwenkleding in de 17e eeuw. Hierbij zal ik ook de laatste ontwikkelingen van het onderzoek naar Textiel uit Hollandse bodem belichten, zie onze Instagram.

Op zaterdag zijn er twee Nederlandstalige lezingen van 11.30-12.15 en 13.00-13.45 en een Engelstalige lezing van 15.45-16.30 met aan het einde van deze lezing de presentatie van Experience The Past. Women’s clothing in Holland from the 16th tot the 19th century. En de eerste gelegenheid om een hard-copy van dit boek te bemachtigen! De lezingen worden gehouden in de Protestantse kerk in Stevensweert. Meer informatie over het evenement, zie https://slagomstevensweert.nl/.

De crowdfunding campagne om de kosten voor de publicatie van het boek op te vangen loopt nog via Indigogo. Je kunt ook een boek bestellen via www.beleefhetverleden.nl/winkel.

Tijdens de Open Monumenten Dagen werd het binnenhof en de Eerste Kamer opengesteld voor publiek. Op het moment is het gebouwencomplex in verbouwing en wordt er intussen van de gelegenheid gebruik gemaakt om archeologische opgravingen te doen. Er zijn al veel interessante vondsten gedaan. Speciaal voor de open monumenten dagen gingen de gebouwen open kon het publiek een kijkje nemen.

Het was een drukke (alle toegangskaarten waren uitverkocht) en vooral warme dag op het binnenhof. Jacoba van Beieren vertelde haar verhaal bij het oude Hof van Holland en Johan van Oldenbarnevelt zijn verhaal bij het Opperhof, terwijl de wachter in de ridderzaal naging of het bezoek ons wel goedgezind zou zijn. Het zag er allemaal heel anders uit dan 600 of 400 jaar geleden (en ook anders dan ik de ridderzaal en de eerste kamer in 2019 had gezien tijdens Prinsjesdag), maar het publiek hing aan onze lippen en zullen niet zo snel de naam en het levensverhaal van Johan van Oldenbarnevelt en Jacoba van Beieren vergeten. De foto’s zijn gemaakt door het publiek (o.a. Marjon van der Vegt), de organisatie van het evenement en door onszelf.

Eerder werkten we al mee aan de lancering van een Augmented Reality-tour rondom het binnenhof om historische personages en verhalen op de kaart te zetten, waarbij ik wederom in de rol van Jacoba met mijn eigen virtuele evenbeeld op de foto ging (wel erg wazig). Johan van Oldenbarneveld kreeg ook van zijn virtuele evenbeeld een fruitmand met geheime briefjes verstopt in de peren.

Eeuwenlang kon je aan de kleding van iemand zijn of haar status en rijkdom aflezen. De kleur van de kleding, het stofgebruik, versiering en accessoires bepaalden of iemand in de mode was.

Bij deze twee outfits, die zijn nagemaakt naar voorbeelden van het begin van de 17e eeuw, zie je zwarte wol en rode wol (een combinatie van wol en kasjmier), fluweel en zijde, gedecoreerd met kant, molensteenkraag, handschoenen, waaier, gordel met pomander en knoopjes omwikkeld met zijdedraad.

De heer Brandus draagt een casaque (een reismanteltje) van wol en versierd met houten knoopjes die omwikkeld zijn met zijderaad. Het wambuis (doublet in het Frans) is gemaakt van zijde, met twee lagen linnen en wordt gesloten met knoopjes omwikkeld met zijdraad en knoopsgaten. De zijdedraad is speciaal geverfd met duindoorn en els. De kant-achtige versiering is gemaakt van metaaldraad.

De pofbroek, ook wel bocxen genoemd, is gemaakt van zijde brokaat en gevoerd met fustein. Fustein was in de 16e eeuw een weefsel met katoenen inslag en linnen ketting. De knoopjes zijn ook weer prachtig met zijdedraad overtrokken. De pofbroek en het doublet zitten aan elkaar vast met haakjes en ogen.
De kraag en de ponjetten zijn gemaakt van linnen en gedecoreerd met antiek kant.

Het geheel wordt afgemaakt met chique handschoenen, schoenen met rozetten en een hoed met struisvogelveren, een rozet en zijden hoedband.  Aan de riem hangt een zwaard. Alles, behalve het zwaard en de riem is handgemaakt door de drager zelf.

Bij de vrouwenoutfit zie je dat ik naast een gordel met pomander (waarin een geur werd gedragen in de hoop ziektes buiten de deur te houden) ook een tuigje draag (het zogenaamde ‘zilver op zij’). Hieraan hangen naaibenodigdheden zoals een schaartje, een vingerhoedje en in dit geval nog een kleine pomander. De waaier van pauwenveren is al vanaf de Romeinse tijd in gebruik. Dit is ook de periode waarin gevouwen waaiers gedragen worden.

Het lijfje is verstevigd met riet. Versteviging van lijfjes was gebruikelijk in deze periode, zodat het geheel er strak uitziet en de borsten ondersteund worden. Er is in deze tijd geen bh nodig. Versteviging werd niet alleen gedaan met riet, maar ook met canvas en met walvisbalein. Dat werd vanaf 1600 op steeds grotere schaal beschikbaar door de walvisjacht.

In een minder chique versie werd een rijglijf, verstevigd met riet, als bovenkleding gedragen, gecombineerd met losse mouwen die eraan gespeld werden of met een koordje verbonden waren. Het rijglijf wat ik (rechts) draag heb ik ook helemaal verstevigd met riet en hieronder volgt een filmpje en foto hoe dit gemaakt is. Ik draag overigens in de ene foto een vliegermuts en in de andere foto een conisch hoedjes dat eind 16e eeuw door de elite gedragen werd en wat al snel z’n weg vond naar de midden-en lagere klassen.

Het thema van de Dag van het Kasteel was dit jaar Upstairs / Downstairs. De vraag kwam bij Beleef Het Verleden of ik hier iets mee kon. Uiteraard! Ik was zelf echter al geboekt in Breda voor de Nassaudagen, daarom heb ik één van mijn spelers in gezet als bediende van Boerhaave en tevens kamermeisje van Johanna Maria Boerhaave (de dochter van de beroemde arts).

Als historische setting kozen we 1726, twee jaar na de aankoop van Oud Poelgeest door Boerhaave. Hij schreef aan vrienden (o.a. Linneus) dat hij een lapje grond had gekocht voor de planten die niet meer in de Hortus Botanicus pasten. Hij vergat er alleen bij te vermelden dat er ook nog een prachtig buitenhuis op stond! Vanaf 1722 is Boerhaave vaker ziek en probeert rustiger aan te doen. Hij heeft dan al
een hele reeks benoemingen op zijn naam: 1701 -lector in de geneeskunde aan de Universiteit Leiden, 1709 – hoogleraar in botanie en geneeskunde, 1714 – rector magnificus van de universiteit & leraar praktische geneeskunde. In 1710 was hij getrouwd met de dochter van een rijk koopman, Maria Drolenvaux. In 1712 werd Johanna Maria geboren. Ze is in 1726 14 jaar en heeft nog geen eigen
kamermeisje, maar maakt graag gebruikt van de diensten van de meid. De meid is al een tijd in dienst en weet van alles over de bezigheden en avonturen van Boerhaave.

Ook hier was het een leuke drukke dag met veel grote groepen mensen die een rondleiding kregen, maar ook losse dagjesmensen. Vanuit het standpunt van de bediende werd het verhaal aan het publiek verteld.

Van een bezoeker kreeg ‘dienstbode Aaltje’ nog enkele foto’s toegestuurd. Dank hiervoor!

Ook vanuit Oud Poelgeest zijn enkele kiekje geschoten van de dienstbode in gesprek met publiek.

Wat heeft Breda met het Koninklijk Huis te maken? Als we teruggaan naar het begin van de 15e eeuw dan wonen ene Engelbrecht van Nassau en zijn vrouw Johanna van Polanen op het kasteel in Breda. Johanna was vrouwe van Breda en haar echtgenoot Engelbrecht van Nassau heer van Breda. Het kasteel van Breda was van 1404 tot en met 1567 residentie van meerdere Nassaus. De stamboom van het huidige koningshuis gaat hierop terug. Door de aanwezigheid van dit hof kreeg de stad een stimulans, vooral wat betreft opdrachten voor lokale gilden voor de rijke heren. De aanwezigheid van een hof stimuleert rijkdom en werk.

Gilden

Voor ons verhaal vandaag op tweede pinksterdag met een ambachtenmarkt waren natuurlijk de gilden van belang. Middeleeuwse beroepsverenigingen waarbij nu nog in de Grote Kerk in Breda een eigen kapel met altaar en muurschilderingen te zien is van het Boogschuttersgilde en het Lakenkopersgilde.

Wij lieten verschillende ambachten zien die al dan niet in gilden georganiseerd waren: zo kon het publiek kennis maken met vlaken, kaarden, spinnen, (band)weven, fluweelweven, naaldbinden, breien, vilten (hoeden en armbandjes voor de kinderen) kleding en haardracht, touw slaan, tin gieten, smeden, manden maken en Oud Hollandse spelen.

Onderstaande foto’s werden mij heel vriendelijk toegestuurd door Peter J.J. Speetjens. Dit was nog vroeg op de dag toen we net begonnen waren met nog relatief weinig publiek.

Zelf heb ik ook nog wat foto’s geschoten. Het was een heerlijke zonnige dag met een gezellige toestroom van publiek met af en toe wat rustiger momenten tijdens de roofvogelshow die naast ons werd gehouden.

Muziekgroep Slag en de Stoot kwam ook nog op het Chassé-park spelen, wat de middeleeuwse sfeer uiteraard verhoogde.

Religie

De plek die is uitgekozen waar we met onze ambachtslieden stonden is niet zomaar een plek. Dit is het Chassépark waar de straatnaam Nonneveld nog herinnert aan het nonnenklooster wat hier in de 14e eeuw stond. De kloosterkazerne is van later tijd, maar toen er in de jaren ’90 archeologische opgravingen werden gedaan voordat het chassétheater werd gebouwd vond men resten van de oudste fase van het St. Catharinadal, dat hier waarschijnlijk al stond vanaf 1308. In 1271 werd volgens de historische bronnen hier al een norbertinessenklooster gesticht. Norbertinesse, een vrouwenklooster dus, komt van de Norbertijnen, een groep kloosterorden die vanaf de 12e eeuw heel populair werden. De stichter Norbertus van Gennep, die van rijke komaf was, wilde in zijn orde de gelofte van armoede afleggen. De meeste geestelijken vonden dit maar niks en vonden Norbert ook hypocriet omdat hij de erfgenaam was van de bemiddelde heer van Gennep. Norbert heeft op een gegeven moment zijn bezittingen aan de armen geschonken en is naar Frankrijk vertrokken. Ondanks dit stroeve begin werden de kloosterorden dus wel populair. En zo ook het norbertinessenklooster Sint Catharinadal dat vanaf de 14e eeuw op deze plek te vinden was.

De Oud Hollandse Spelen werden onder andere begeleid door een monnik, genaamd Norbert. Kinderen konden ook een quiz doen met vragen over de ambachten en hiermee een prijs winnen.

Het nonnenklooster

De kloosterbewoonsters waren niet heel talrijk. In 1463 is er een telling van de koorzusters en dat zijn er maar 12. Andere norbertinessenkloosters hadden vaak rond de 20 à 30 personen. De nonnen in dit klooster waren in de 14e eeuw vaak afkomstig uit de gegoede burgerij en zelfs een aantal nonnen kwamen uit de lokale adel (de geslachten Van Breda, Van der Lek, Van Polanen e.a. ). De vrouwen leefden vrij zelfstandig met relaties met het stadsbestuur en wereldlijke zaken zoals de opbrengst uit huizen en gronden zie zij in bezit hadden. Hier was soms ook privé-bezit bij wat in strijd was met de norbertinessenregels. Het inbrengen van rijkdom in een klooster was juist een pré zodat alle intredende nonnen in hun eigen levensonderhoud konden voorzien.

Hoe veranderde het kloosterleven onder druk van de Nassaus en de Norbertijnerorde in tweede helft van de 15^e eeuw?

Jan IV van Nassau bemoeide zich met het klooster, vooral op financieel gebied. Hij controleerde de rekeningen en leende geld aan de nonnen. Hij vond dat de inkomsten van het klooster onvoldoende waren en schreef daarom naar de Paus (Pius II 1458-1464) om een kloosterhervorming door te voeren. Ook de norbertijnenorde (mannen) gingen zich in die tijd tegen het klooster aan bemoeien en zodoende werden de nonnen gecontroleerd op thema’s als kuisheid, armoedegelofte, eensgezindheid, gehoorzaamheid. Maar ook vooral het tegengaan van wereldse zaken kwam aan de orde: blijven er gasten langer dan drie dagen? Eten de wereldlijke personen vlees in het klooster, samen met de nonnen? Kijken de nonnen niet te vaak uit het venster naar de buitenwereld? Is de kleding geplooid zoals wereldlijke dames dragen? Dragen de nonnen sieraden zoals kettingen of ringen en dragen zij parfum? Allemaal zaken die men niet bij de orde vond passen. Vanaf 1462 werd de hervorming ingezet en zullen de nonnen minder zelfstandig hebben kunnen optreden.

Dit verhaal over de Nassaus, het nonnenklooster en de ambachten hebben we met veel plezier aan het publiek verteld.