Nederlands English
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 

Fluweel analyse – Textiel uit Hollandse bodem

Geplaatst op: 9 december, 2022 door

Vorige week brachten Marijn Stolk en ik (Martine Teunissen) een bezoek bij het TRC (Textile Research Centre) in Leiden. Gillian Vogelsang-Eastwood ging ons helpen met de analyse van enkele bruiklenen van archeologische fluweelvondsten. Ik had een lijstje meegenomen van soorten fluweel die in de 17e en 18e eeuw in Amsterdam geproduceerd werden. Dit waren ondermeer kaffa, fluweel, panne, pluche, ciseléfluweel, broderiefluweel, gefigureerd fluweel en dubbelzijdig fluweel. Gillian had voor ons ook een lijst voorbereid met 29 verschillende fluweel-soorten waarbij er voorbeelden te zien waren in de ‘Referentie Collectie’. Sommige fluwelen op deze lijst behoren tot een latere historische periode, zoals bijvoorbeeld het ‘devoré, waarbij een patroon wordt gevormd door delen van het fluweel op te laten lossen in een bijtende oplossing. Onderstaande afbeelding uit de jaren 1920 is hier een mooi voorbeeld van.

Voor ons project ‘Textiel uit Hollandse bodem’ hebben we de tijdsperiode 17e en 18e eeuw afgebakend. De TRC referentie collectie met prachtige 17e en 18e eeuwse fluwelen is een onmisbare hulp bij ons onderzoek om parallelen te trekken en hoewel al eeuwen oud, minder kwetsbaar materiaal te bekijken dan ‘onze’ archeologische vondsten.

De open gebieden in de stof, in het Engels zo mooi ‘voided area’ genoemd zijn met het blote oog, of met een klein vergrootglas of zoom in op de camera makkelijk te determineren met betrekking tot het type weefsel. Zo heb je de standaard ‘tabby weave’ ofwel effenbinding of de duurdere satijnbinding. Een satijnbinding geeft meer glans. Het effect wordt bereikt doordat er vier of meer inslagdraden over de schering gaan en vier scheringdraden over één inslagdraad. Het ziet er met een close up een beetje langgerekt uit. Dit voorbeeld van een satijnbinding is ook een voorbeeld van ciselé-fluweel.

Op deze close-up van een andere vondst zie je prachtig de satijnbinding en de gesneden en ongesneden polen.

Cicelé-fluweel en broderie-fluweel

Bij cicelé-fluweel is de gesneden pool hoger dan de ongesneden pool. Het patroon wordt gevormd door gesneden en ongesneden polen. Een ongesneden pool zie je bijvoorbeeld ook bij een handdoek. Bij dit voorbeeld uit de referentie collectie van het TRC zijn de polen ongesneden.

Bij cicelé-fluweel is de gesneden pool dus hoger dan de ongesneden pool. Bij broderiefluweel zou het omgekeerde het geval zijn. Volgens het textiellexicon zijn bij broderiefluweel de gesneden gedeelten even hoog of minder hoog dan de ongesneden delen. Bij onze archeologische vondsten kwamen we vooral cicelé-fluweel tegen en geen broderiefluweel, volgens deze omschrijving.

Panne of pluche?

Het was lastig om met het blote oog een onderscheid te maken tussen panne en pluche. Bij panne is de pool van het fluweel langer dan bij gewoon fluweel, maar nog iets korter dan bij pluche. Pluche is dus een nog luxere versie. De term pluche komt van het Franse woord ‘peluche’ wat pluizig betekent. De archeologische fluweelvondsten die we voor ons onderzoek hebben uitgekozen zullen we nog nader bekijken onder de microscoop. Bij panne-fluweel is ook sprake van een zogenaamd ‘crushed velvet’ waarbij de pool in een bepaalde richting is geduwd door grote druk (bijvoorbeeld een pers).

Al deze verschillende fluweeltechnieken werden toegepast om een rijk resultaat te verkrijgen. Je moet je deze stoffen vooral bij kaarslicht voorstellen, waarbij de verschillende lengtes van gesneden en ongesneden polen voor een prachtige schakering van licht en schaduw zorgen. Gillian laat dat hier zien.

Een rijk patroon bestaat uit een combinatie van de verschillende technieken met variatie in lengtes van gesneden en ongesneden polen. Dit voorbeeld komt ook weer uit de referentie collectie van het TRC.

M’n nieuwe dradenteller die ik op aanraden van Marijn had gekocht is een groot succes. Marijn had deze weer gezien bij Ana Serrano en Marjolein Homan Free (Conservering en Restauratie van de UVA), die ons geholpen hebben bij de vezelanalyse van enkele vondsten in het lab van het rijksmuseum. Het helpt om beter zicht te hebben op de vondst en meer details te bekijken, zoals bij deze 17e eeuwse fluwelen stof uit de referentie collectie van het TRC.

Meer informatie over fluweel en vooral over de archeologische fluweelvondsten is te vinden in de publicatie: Textiel uit Hollandse Bodem. Archeologische vondsten uit de 17de en 18de eeuw.