Eén van de onderdelen van het project Textiel uit Hollandse bodem is het kijken naar de werkwijze van hoe textiele vondsten gemaakt zijn. Dit betreft het kijken naar diverse weeftechnieken (waaronder ook kaart-en bandweven) maar ook naar knooptechnieken, sprang, net-technieken, kantklossen en breien).

Om deze technieken te achterhalen worden vrijwilligers betrokken bij het project om mee te denken over de maakwijze. Ze doen dit door vondsten na te maken en technieken uit te proberen. Na een oproepje op Facebook en via onze Instagram pagina voor dit project kregen we leuke reacties.

Hieronder een vondst met het proces naar het achterhalen van de techniek en het maken van een replica. Er is hier niet gekeken naar kleuren, maar echt naar de werkwijze van hoe de vondst gemaakt is. In dit artikeltje gaat het om een netvondst.

Vrijwilligster Thea Teunissen heeft zich verdiept in deze vondst. Haar eerste bevindingen zijn als volgt:

“Het net is zeer fijn geknoopt. Er ligt geen centimeter bij, maar ik schat dat de openingen maar zo’n 4 mm groot zijn. Het lijkt geknoopt op de manier zoals de vissers netten knopen. Ik heb op YouTube een filmpje gekeken om te zien hoe dat gedaan werd en ook een voorbeeld gekregen uit een boek van Martine. Ik wil even een proefmodel maken om te weten hoe het gaat. Om te beginnen heb ik iets nodig waar draad omheen gewonden kan worden. Volgens de hedendaagse methoden is daar een mooie naald voor.”

Het werken met hedendaagse materialen voor het maken van een historische replica is niet het meest wenselijke, maar soms is het moeilijk om aan goede replica’s van gereedschap te komen. Thea heeft als draadopwinder uiteindelijk een ijslolliestokje ingefreesd zodat ze er draad omheen kon winden. Ikzelf heb de smid waarmee ik voor middeleeuwse en 16e eeuwse projecten veel samenwerk gevraagd om een netboetnaald te maken naar aanleiding van vondsten uit Londen. In het Engels heten ze ‘netting needle’. Het is eigenlijk een steel met aan beide uiteinden een heel klein vorkje die door de fijne mazen van een net moet passen. De vondst uit het museum in Londen heeft een diameter van 1,19 mm en een lengte van circa 10,5 cm. Het vorkje weegt maar 0,98 gram. Helaas is het de smid niet gelukt om zo’n fijn instrument te maken. Hij heeft me doorverwezen naar een goudsmid om dit te maken.

Ondertussen ging Thea door met een proefje voor het net met een wollen draad. Zie hieronder het proces.

Inmiddels was ik in contact geweest met Sue Lamberton uit het Verenigd Koninkrijk. Ze is een onafhankelijk onderzoekster en gespecialiseerd in netten boeten in zijde. Haar heb ik gevraagd om uitleg te geven over de methode die ze gebruikt.

Deze methode kost wat moeite om onder de knie te krijgen. De eerste pogingen die Thea deed met zijde waren niet tot haar tevredenheid, zie onder. Door oefening echter, heeft Thea deze methode nu onder de knie. Ze heeft eerst een vrij grof haarnet gemaakt in rode wol, waarover binnenkort een bericht. Inmiddels is ze bezig met de hele fijne zijde om hier een haarnet mee te maken. Van vondst naar het achterhalen van de techniek naar een replica in dezelfde maat is dus nog een heel proces.

Het project Textiel uit Hollandse bodem wordt financieel ondersteund door de Provincie Zuid-Holland, door de gemeente Amsterdam en door het Amsterdams Universiteitsfonds. Tevens helpen diverse vrijwilligers mee om dit project een succes te maken.

Stap een eeuw terug in de tijd naar het Nederland van de jaren 1920-1930. Deze avond staat in het teken van de grote veranderingen in de mode die periode.

Kom naar deze thema-avond waar Beleef het Verleden een modeshow verzorgt met modellen die de creaties van Martine Teunissen, geïnspireerd op de jaren ’20, zullen tonen. De modeshow zal plaatsvinden in de prachtige zaal uit 1730 die met haar rijke betimmering, wandtapijten en symmetrische vormgeving in Lodewijk XIV-stijl één van de meest chique kamers van het huis is. Plaatsen zijn beperkt en dienen gereserveerd te worden. Tickets zijn inclusief museumentree en een welkomstdrankje. Tickets zijn te bestellen via: https://www.huisvangijn.nl/zien-en-doen/thema-avond-jaren-20/

Toen we gevraagd werden om kostuums te verzorgen voor een Dada soirée, rees natuurlijk de volgende vraag:

We kennen het meestal als Dadaïsme, een culturele beweging die ontstond tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dadaïsme kon in kunst worden toegepast, maar ook in theater, poëzie en grafische ontwerpen. Het was tegen establishment, als reactie op de verschrikkingen in de oorlog, brutaal en bespottend, radicaal en provocerend. Maar wat hield het nou precies in?

Op 11 en 12 januari 2023 vonden bijzondere heropvoeringen plaats in Haarlem bij ‘t zaeltje Rosenhage. Precies 100 jaar geleden vond hier op 11 januari 2023 een Dada soirée plaats (zie boven). Vanuit Beleef Het Verleden verzorgden we de kostuums voor de acteurs en we hadden ook het genoegen om de soirée mee te maken. Het publiek was ook genodigd in passende kleding en ze waren uitgenodigd om als echte Dada fans toeters, trommels of fluiten mee te nemen. De avonden waren uitverkocht, maar wie weet keren ze later nog ergens terug. Meer info zie: https://dadahaarlem.com/ Dada Haarlem 1923 – 2023 was een initiatief van Ariel Alvarez en Peter Bruyn in samenwerking met Het Zaeltje Rosehaghe, Patronaat, ABC Architectuurcentrum, De Pletterij en Schuur en is tot stand gekomen met steun van de Gemeente Haarlem, de J.C. Ruigrok Stichting en het Prins Bernhard Cultuurfonds. Kijk ook eens op de site van Marius Bruijn, de vertolker van Theo van Doesburg en de aanvrager van de kostuums: https://www.kwezel.nl/dada-in-haarlem/

Tijdens de doorloop en de voorbereiding hebben we enkele foto’s gemaakt, maar niet tijdens de show, want in 1923 waren er nog geen mobiele telefoons of moderne camera’s. Na afloop van de show hebben we ook nog wat plaatjes geschoten. Fotografie Loïc Benot & Martine Teunissen.

Na afloop van de show!

Zelf waren we ook in stijl gekleed. Voor deze avond had ik speciaal een omslagdoek gerestaureerd met een origineel dévoré fluweel uit de jaren ’20, zie https://www.instagram.com/p/CnRT5OkgkAe/.

Peter Stufkens (https://peterstufkens.nl/) de beeldend kunstenaar die Vilmos Huszàr speelde had een ingenieuze robot gemaakt die vanachter een scherm te bedienen was. Dat wilde ik natuurlijk ook even uitproberen.

Een bijzondere avond, en absoluut een heropvoering waard, wie weet tijdens een weekend van A Few Days Like No Others.

Op vrijdag 6 januari op Driekoningen had museum Huis van Gijn ons uitgenodigd om in rol bewoners en bezoekers van het huis te spelen rond 1900. We speelden meneer en mevrouw van Bilderbeek, kunstverzamelaars die op bezoek waren bij de Heer van Gijn om zijn prentencollectie en kunst te bekijken (net als het publiek) en Pleuntje de dienstbode, één van de inwonende bedienden van de Heer van Gijn. Wat een leuke drukke dag met heerlijke gesprekken met het publiek over de eeuwwisseling van 1900, de gebruiken rond kerst, oud en nieuw en driekoningen, de collectie van de Heer van Gijn, de wereldtentoonstellingen, Haute couture en modehuizen en nog veel meer! Ontzettend leuk om over deze bijzondere tijd van het belle epoque te vertellen, over vooruitgang en ontwikkelingen die we nu allemaal kennen en waarover sommige mensen zich verbaasden hoe vroeg ze al zijn uitgevonden. Maar ook met kritische vragen vanuit het publiek of het er allemaal wel beter op was geworden.

Tijdens het evenement kwam ook de pers even langs om vragen te stellen aan de museummedewerkers en de historische personages in rol.

Vorige week brachten Marijn Stolk en ik (Martine Teunissen) een bezoek bij het TRC (Textile Research Centre) in Leiden. Gillian Vogelsang-Eastwood ging ons helpen met de analyse van enkele bruiklenen van archeologische fluweelvondsten. Ik had een lijstje meegenomen van soorten fluweel die in de 17^e en 18^e eeuw in Amsterdam geproduceerd werden. Dit waren ondermeer kaffa, fluweel, panne, pluche, ciseléfluweel, broderiefluweel, gefigureerd fluweel en dubbelzijdig fluweel. Gillian had voor ons ook een lijst voorbereid met 29 verschillende fluweel-soorten waarbij er voorbeelden te zien waren in de ‘Referentie Collectie’. Sommige fluwelen op deze lijst behoren tot een latere historische periode, zoals bijvoorbeeld het ‘devoré, waarbij een patroon wordt gevormd door delen van het fluweel op te laten lossen in een bijtende oplossing. Onderstaande afbeelding uit de jaren 1920 is hier een mooi voorbeeld van.

Voor ons project ‘Textiel uit Hollandse bodem’ hebben we de tijdsperiode 17^e en 18^e eeuw afgebakend. De TRC referentie collectie met prachtige 17^e en 18^e eeuwse fluwelen is een onmisbare hulp bij ons onderzoek om parallelen te trekken en hoewel al eeuwen oud, minder kwetsbaar materiaal te bekijken dan ‘onze’ archeologische vondsten.

De open gebieden in de stof, in het Engels zo mooi ‘voided area’ genoemd zijn met het blote oog, of met een klein vergrootglas of zoom in op de camera makkelijk te determineren met betrekking tot het type weefsel. Zo heb je de standaard ‘tabby weave’ ofwel effenbinding of de duurdere satijnbinding. Een satijnbinding geeft meer glans. Het effect wordt bereikt doordat er vier of meer inslagdraden over de schering gaan en vier scheringdraden over één inslagdraad. Het ziet er met een close up een beetje langgerekt uit. Dit voorbeeld van een satijnbinding is ook een voorbeeld van ciselé-fluweel.

Op deze close-up van een andere vondst zie je prachtig de satijnbinding en de gesneden en ongesneden polen.

Cicelé-fluweel en broderie-fluweel

Bij cicelé-fluweel is de gesneden pool hoger dan de ongesneden pool. Het patroon wordt gevormd door gesneden en ongesneden polen. Een ongesneden pool zie je bijvoorbeeld ook bij een handdoek. Bij dit voorbeeld uit de referentie collectie van het TRC zijn de polen ongesneden.

Bij cicelé-fluweel is de gesneden pool dus hoger dan de ongesneden pool. Bij broderiefluweel zou het omgekeerde het geval zijn. Volgens het textiellexicon zijn bij broderiefluweel de gesneden gedeelten even hoog of minder hoog dan de ongesneden delen. Bij onze archeologische vondsten kwamen we vooral cicelé-fluweel tegen en geen broderiefluweel, volgens deze omschrijving.

Panne of pluche?

Het was lastig om met het blote oog een onderscheid te maken tussen panne en pluche. Bij panne is de pool van het fluweel langer dan bij gewoon fluweel, maar nog iets korter dan bij pluche. Pluche is dus een nog luxere versie. De term pluche komt van het Franse woord ‘peluche’ wat pluizig betekent. De archeologische fluweelvondsten die we voor ons onderzoek hebben uitgekozen zullen we nog nader bekijken onder de microscoop. Bij panne-fluweel is ook sprake van een zogenaamd ‘crushed velvet’ waarbij de pool in een bepaalde richting is geduwd door grote druk (bijvoorbeeld een pers).

Al deze verschillende fluweeltechnieken werden toegepast om een rijk resultaat te verkrijgen. Je moet je deze stoffen vooral bij kaarslicht voorstellen, waarbij de verschillende lengtes van gesneden en ongesneden polen voor een prachtige schakering van licht en schaduw zorgen. Gillian laat dat hier zien.

Een rijk patroon bestaat uit een combinatie van de verschillende technieken met variatie in lengtes van gesneden en ongesneden polen. Dit voorbeeld komt ook weer uit de referentie collectie van het TRC.

M’n nieuwe dradenteller die ik op aanraden van Marijn had gekocht is een groot succes. Marijn had deze weer gezien bij Ana Serrano en Marjolein Homan Free (Conservering en Restauratie van de UVA), die ons geholpen hebben bij de vezelanalyse van enkele vondsten in het lab van het rijksmuseum. Het helpt om beter zicht te hebben op de vondst en meer details te bekijken, zoals bij deze 17^e eeuwse fluwelen stof uit de referentie collectie van het TRC.

Meer informatie over fluweel en vooral over de archeologische fluweelvondsten worden gepubliceerd in ons boek wat in november 2023 uitkomt! Verder zijn onze avonturen te volgen op https://www.instagram.com/textiel_uit_hollandse_bodem/

Drie dagen, 40.000 bezoekers en een enorme hoeveelheid reenactors, ambachtslieden en handelaren in vroeg 17e eeuwse kleding. Nieuwe vrienden gemaakt en oude vrienden gezien. Ontzettend leuk geïnteresseerd publiek en zooo veel laten zien over wolbewerking, 17e eeuwse kleding maken en over de archeologische vondsten en textiel technieken naar aanleiding van ons project Textiel uit Hollandse bodem!

In het jaar 1483 op Sint-Servatiusdag werd het stadje Peer belegerd door huurlingen van het Oostenrijkse leger. De Vlaamse steden waren in opstand gekomen tegen het regentschap van Maximiliaan van Oostenrijk. De steden voelden zich in hun autonomie beperkt en waren tegen het autoritaire regeren van Maximiliaan. Vanuit de toren in Peer verdedigden ze zich tegen de huurlingen. Legeraanvoerder Salsar onderhandelde met de bewoners dat ze als ze zich over zouden geven de toren zonder problemen mochten verlaten. Hun leven zou gespaard worden. Ondanks deze belofte werden de bewoners van Peer afgeslacht en de stad werd in brand gestoken. Geschiedschrijvers uit deze periode melden wel 1500 slachtsoffers.

Deze dramatische gebeurtenis werd tot op het einde van de 18e eeuw herdacht met een misviering en optocht. Tot 1850 werd in de kerk ook een jaarmis opgedragen ter nagedachtenis. Deze traditie was in de vergetelheid geraakt en vanaf 1983 werden er weer herdenkingen gestart. Vandaag de dag heeft het evenement meer een feestelijk karakter dan een herdenking. Beleef Het Verleden was met haar ambachtslieden en historische personages uitgenodigd om het verhaal van Peer uit de vergetelheid te trekken. Want vanwege het feestelijke karakter weten ook niet alle mensen vandaag de dag wat er in Peer gebeurd is.

Middeleeuwse ambachtslieden toonden interactief aan het publiek hoe in de middeleeuwen producten werden gemaakt. Hoe werd draad gesponnen? Welke ingrediënten werden er gebruikt om wol te verven? Kinderen konden een draad spinnen en die vervolgens verven en ze leerden wol vilten. En wat maakten de tingieters allemaal? Ook hierbij kon je zelf aan de slag. En hoe ging de smid te werk? Vrouwen en meisjes konden hun haren laten invlechten op middeleeuwse wijze en zich kleden in een middeleeuwse japon. Jongens konden kapers en hoedjes passen. Bij de beenbewerker en pijlen maker was ook van alles te zien en te ontdekken. Foto’s in onderstaand blok zijn gemaakt door Michèle de Meersman.

Speciaal voor dit evenement hebben we twee personages uit het verleden gekozen en weer tot leven gebracht: Adolf van Kleef, heer van Ravenstein en Wijnendale (1425-1492) en zijn tweede vrouw Anna van Bourgondië (1435-1508). Deze historische figuren waren betrokken bij de hoofdrolspelers rondom het conflict in Peer. Zo was Adolf van Kleef door Maria van Bourgondië aangesteld als stadhouder-generaal van de Nederlanden en sloeg diezelfde Adolf Maximiliaan tot ridder op het kapittel van het Gulden Vries in Brugge. Net als de ‘troon’-opvolger Filips de Schone die hij tot ridder sloeg in ‘s Hertogenbosch. Het conflict met de Vlaamse steden kwam tot stand nadat Maria van Bourgondië stierf na een val te paard tijdens een reigersjacht in 1482. Dit gebeurde in de bossen van Wijnendale op het domein van Adolf van Kleef. Maria van Bourgondië was getrouwd met Maximiliaan I van Oostenrijk, een huwelijk dat de Franse dreiging het hoofd kon bieden, en ze liet onder andere een vierjarig zoontje achter: Filips de Schone.

Filips de Schone zou door de dood van Maria van Bourgondië de wettige heerser van alle Bourgondische erflanden worden. Zijn vader Maximiliaan van Oostenrijk zou zijn taken waarnemen als regent tot Filips 16 jaar zou worden. Na Maria’s dood echter zou Maximiliaan het nadelige vredesverdrag dat Maria had gesloten met de Franse koning betwisten en was hij uit op oorlog met de Fransen, wat de Vlaamse steden niet zagen zitten. Er ontstond een machtsvacuüm waarin gestreden werd tussen de Vlaamse steden en Maximiliaan om het regentschap over de erfopvolger Filips de schone. De Vlaamse opstand begon in 1483 en zou tot 1492 duren. De strijd in Peer tegen de Oostenrijkse troepen is hier één voorbeeld van.

In de Vlaamse Opstand tegen Maximiliaan wilden steden in het graafschap Vlaanderen en het zuiden van het hertogdom Brabant het regentschap van Maximiliaan van Oostenrijk niet erkennen. De steden stelden zelf een raad samen om in naam van Filips de Schone te regeren, eerst nog op ‘goede’ voet met Maximiliaan, maar al snel werd het hard tegen hard. Adolf van Kleef die altijd in dienst van de Bourgondische hertogen was geweest, keerde zich tegen het einde van zijn leven tegen Maximiliaan en werd één van de leiders van de Vlaamse opstandelingen. De opstand werd militair neergeslagen, waardoor de steden minder macht kregen, behalve Antwerpen, dat Maximiliaan trouw was gebleven. De hoge adel kreeg meer invloed in het landsbestuur.

In Memoriam – Gerard Massar

Tot onze spijt en verdriet is Gerard Massar die meewerkte aan meerdere projecten van Beleef Het Verleden enkele weken na dit optreden overleden. Het leven vergaat, de herinneringen blijven. We zijn blij zoveel jaren met hem te hebben kunnen samenwerken.

In het weekend van 10-12 juni exposeerde ik met eigen gemaakte creaties van kleding uit de jaren 1900-1910 in de Galerie L’Art Nouveau in de Venestraat in Den Haag. Deze expositie was onderdeel van het jaarlijkse Art Nouveau Festijn in Den Haag.

Voor de gelegenheid had ik op zondag mijn creatie geïnspireerd op de Delphos dress van Fortuny aangetrokken.

Op verschillende dagen waren er Meet & Greets gepland met mij in kostuum. Ik gaf uitleg over de verschillende kostuums en natuurlijk kon je mijn boek Beleef Het Verleden. Een blik op vrouwenkleding in Holland van de 16e tot en met de 19e eeuw kopen en laten signeren.

Elke dag had ik een andere outfit aan die dan in levende lijve te bewonderen was. Zo was ik zelf ook onderdeel van de tentoonstelling, die ‘s avonds een reizende tentoonstelling werd naar één van de andere culturele activiteiten van het Art Nouveau Festijn.

Het pand tegenover The Hague Finest waar mijn kostuums te zien waren is een prachtig art nouveau gebouw.

Tijdens het pop up diner van het oudste vegetarische restaurant van Nederland was ik niet de enige die in gepaste kleding was gekomen. In 1899 begonnen in ‘huiskamer’kring en in 1913 als officieel restaurant Pomona gestart. Waar ook de vrouwenbeweging hoogtij vierde. We zaten in het prachtige parkhotel en de catering werd verzorgd door restaurant de Hagedis. Samen met een vriendin in stijl ernaar toe en kennis gemaakt met ontzettend leuke tafelgenoten. Ook nog heel lief een paar lange handschoenen van een dame gekregen.

Als afsluiting van het art nouveau festijn ging ik naar het Variété la Haye 1900 met Ken Besuijen als gastheer en entertainer. Ik werd nog spontaan het podium opgevraagd om wat te vertellen over historische vrouwenkleding. Het symphonium van het Pianola museum was ook prachtig om te luisteren en we bezochten nog even de wereldtentoonstelling in Parijs uit 1900.

Een bijzonder weekend om aan mee te werken en zeker de moeite waard om volgend jaar te bezoeken! Wellicht met wederom een tentoonstelling van mijn creaties.

In onze fotostudio of bij mooi weer bij één van de twee kastelen in de buurt van Oegstgeest kun je een fotoshoot boeken om jezelf met je dochter in historische kledij te laten portretteren. We hebben Romeinse kleding voor volwassenen en kinderen, Middeleeuwse kleding en 18e eeuwse outfits. Welke kleding het beste past hangt af van maten van moeder en dochter. Deze fotoshoot is gedaan in 18e eeuwse kleding.

Op Tweede Pinksterdag zal in Breda de Nassaudag weer plaatsvinden. Er zullen heel wat historische publieksactiviteiten plaatsvinden die allemaal de moeite waard zijn om te bezoeken!

Belangrijke plekken in de binnenstad om te bezoeken: de grote Kerk met paalgraven, het Begijnhof, het gemeentehuis, nieuwe Veste en historische hofhuizen (Bouvigne en voormalig jachtslot van de Nassaus) + allerlei activiteiten rondom het Kasteel van Breda. Er zal een paardentram rijden tussen de locaties. In het Chassépark kun je historische ambachtslieden van Beleef Het Verleden vinden en historische spelletjes.

Breda is de bakermat van ons Koninklijk Huis. De stamboom van de Oranje-Nassaus gaat terug tot de eerste zes generaties Nassaus, die van 1404 tot 1567 als Heer van Breda hun residentie in onze stad hadden. Hun kasteel, hun kerk, hun lusthof en de huizen van de leden van hun hofhouding zijn tot op de dag van vandaag in de stad te zien en geven kleur aan de stad. Maar ook rondom de stad kan men nog steeds genieten van de door hen aangelegde bossen en waranda’s. De Nassaus hebben als Heren van Breda bijna twee eeuwen lang nadrukkelijk hun stempel op de stad en omgeving gedrukt. De stad en het land van Breda behoren samen tot het cultuurhistorisch erfgoed van de Nassaus. Het cultuurhistorisch erfgoed van de stad en de toenmalige Baronie van Breda en de geschiedenis van de Nassaus in de loop der jaren zijn versmolten.  – Eric de Bruin